Rusya’da kapsamlı Anayasa değişikliklikleri 1 Temmuz’da yapılan referandumda seçmenin %78’i tarafından onaylandı.Aslında onaylanan bu değişiklikler aylar öncesinde meclisten geçmişti. Vedomosti gazetesinde “Virüslü Referandum” başlıklı bir yazı yazan hukukçu Andrey Buzin’e göre (yazı bir süre sonra yayından kaldırıldı), anayasa değişikliklerinin tek bir amacı var: Putin’in başkanlık süresini 2036’ya kadar uzatmak. Yine Buzin ve diğer uzmanlara göre değişikliklerin büyük bir kısmı yasalarda ruhen halihazırda mevcut veya Anayasal düzeyde yer alması gerekmeyen tali düzenlemeleri içeriyorlar. MLSA’ya konuşan gazeteci Andrey Jvirblis de değişikliklerin hem meclis hem de senatoda onaylandıktan sonra 16 Mart 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdiğini söylüyor. Düzenlemeyle 200’den fazla değişiklik yapıldığının ve Tanrı sözcüğünün eklenmesi gibi çokça gündeme gelenler dışında çok sayıda spesifik değişiklik olduğunun altını çizen Jvirblis: “Bunların bazılarının ne anlama gelebileceğini ben de kişisel olarak anlamıyorum. Örneğin, bilgi teknolojileri üzerinde devlet tekeli ile ilgili değişiklik gibi. Oy verenlerin çoğunun 64 sayfa uzunluğundaki bu belgeyi okumadığına eminim” diyor.
Anahtar kelime: Meşruiyet
“İşte bu nedenle 1 Temmuz’da sona eren referandumun hukuki olarak bir anlamı yok. Putin’in nüfusun büyük bir kısmının desteğini sahip olduğunu göstermek için tasarlanmış bir hareket.” Jvirblis’in aktarımına göre oylama sona erdikten sonra dahi değişikliklere destek amaçlı yapılan kampanyalarda “tıpkı bir mantra gibi” hep aynı sözcük tekrarlanıyor: “meşruiyet.”Jvirblis aynı zamanda değişikliklere “evet” oyu veren çoğu seçmenin değişikliklerin tek amacının Putin’in görev süresini uzatmak olduğunun farkında olmadığını düşünüyor ve ekliyor: “Televizyonda bu konu hakkında tek bir kelime edilmedi.”
Tartışmalı değişiklikler: Tanrı, aile, kadın-erkek birlikteliği ve kurucu unsurlar
Her ne kadar amaçları farklı olsa da, en problematik değişikliklere kısaca göz atmakta fayda var.Rusya Federasyonu’nun tanımlandığı bölümde “binlerce yıllık tarihin birleştirdiği ülkenin, ataların bıraktığı idealleri ve Tanrı inancını” koruduğu belirtiliyor (Madde 67/2). Yani Tanrı - en azından unvan olarak - anayasaya girmiş oluyor. Uzmanlarca sorunlara yol açabileceği söylenen başka bir değişiklik ise Rusça’nın “kurucu unsur olan halkın” dili olarak tanımlanması (Madde 68/1). Anayasada ayrıca “geleneksel aile değerlerinin korunmasına dair bütüncül devlet politikaları geliştirileceği” ibaresi de yer alıyor (Madde 114/1). Ayrıca artık Anayasa’da evlilik “kadın ve erkeğin birlikteliği” olarak tanımlanıyor. Bu noktada iktidarın referandum kampanyası sırasında yayınlanan anti-LGBT klibini de, Türkiye’de gözden kaçmış olabileceği için, hatırlatalım.
Sultan’ı ebedileştiren değişiklikler: Mezara kadar dokunulmazlık
En önemli maddelerden biri Putin'in ilki 2012'de başlayan ve 2024'te sona erecek iki dönemlik görev süresini sıfırlayan 81. Madde. Buradaki değişikliklerle Putin’e 2036 yılına kadar devlet başkanı olarak kalma şansı doğuyor. Devlet Başkanı aynı zamanda artık yetkileri sona erdikten sonra da dokunulmazlığını koruyor (Madde 92/1). (Putin, 2036’da 84 yaşında olacak). Bu arada görevden ayrılması durumda dahi devlet başkanı, değişikliklerle yetkileri genişletilen Federal Konseyin üyesi olarak kalıyor (Madde 95/2), yani görev süresi bitse dahi ömür boyu senatör dokunulmazlığına sahip oluyor (Madde 95). Yargısal birçok değişiklik içeren düzenlemedeki en tartışmalı değişikliklerden biri ise, bu noktadan sonra uluslararası mahkemelerin hangi kararlarının uygulanacağına Anayasa Mahkemesinin karar verecek olması. (2018 yılı istatistiklerine göre Rusya AİHM kararlarının yalnızca %25.5’ini uygulamıştı.)
Putin ne zaman gider?
Oylamanın bittiği gün olan 1 Temmuz’dan beri Rusça internette Putin’in ölümsüz olduğuna dair birçok “meme” ve espri dolaşmaya başladı. “Vatandaşı olmasan eğlenceli ülke” kabilinden bu tür sosyal medya yazışmalarına bir örnek, Twitter’da bir kullanıcının Putin'in halka açık bir mekanda maskesiz olduğuna dair yorumuna gelen cevap: “Salak mısın? Adam ölümsüz” (Fakat ölümsüz de olsa, maske kullanması gerekir). Putin’in ne zaman öleceği sorusunun Rus siyasetinin en önemli sorusu olduğunu vurgulayarak yıllar içinde yaşlanma hızını değerlendiren youtuber Ruslan Usachev’in hesabına göre de Rusya’yı sonsuza kadar Vladimir Putin yönetecek. Tek adamlığın din aracılığı veya toplumun dezavantajlı kesimlerinin aleyhine atılan adımlarla halk desteği alarak “meşruiyet” sağlanan bir ülkede yaşamanın ne demek olduğunu zaten hepimiz çok iyi biliyoruz. Şimdilik eldeki tek umudumuz ise, Türkiye’de tek adamlığın “süresiz” olmasına yönelik resmi girişimlerin henüz başlamamış olması.
Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) haber alma hakkı, ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğü alanlarında faaliyet yürüten bir sivil toplum kuruluşudur. Derneğimiz başta gazeteciler olmak üzere mesleki faaliyetleri sebebiyle yargılanan kişilere hukuki destek vermektedir.
