Trajedi ve umut arasında bir gazetecilik köprüsü: Göçmen Kadınlar Anlatıyor

Barış Altıntaş

Türkiye’de göçmenlerle ilgili haber yapmak cesaret istiyor. Suriyeli mülteci krizi sonrasında toplumda ortaya çıkan tepkinin savaştan ve çaresizlikten kaçan insanlara yönelmesi, onları haberleştirmek isteyen gazetecilerin dahi zaman zaman hedef gösterilmesine neden oldu. Buna rağmen, gazeteci Şenol Balı ve arkadaşları, Ocak 2023’te yayınlamaya başladıkları Göçmen Kadınlar Anlatıyor video serisi ile Van'da yaşayan Afganistanlı, İranlı ve Suriyeli kadın göçmenlerin hikayelerine ışık tutuyor.

Neden Van’daki göçmen kadınlar?

294 km’lik sınır hattıyla Van, farklı Ortadoğu ülkelerinden ülkeye giriş yapmak veya batıya geçmek isteyenlerin kullandığı en yaygın rota. Sınır hattında kazılan çukurlara, örülen duvarlara ve diğer engellemelere rağmen bu geçişler devam etti. 2021 yılında ABD'nin Afganistan'dan çekilmesinin ardından Taliban'ın kontrolü ele geçirmesiyle, göçmen akını daha kitlesel bir hâl aldı. Balı, bu dönemde göçmenlerin yaşadığı insan hakları ihlallerine, işkencelere, alıkonmalara, yaşadıkları donma tehlikesi, kazalar ve açlığa bizzat şahit oldu. Yukarıdaki videoda Afganistanlı insan hakları aktivisti doktor Hameeda Sharifi, ömrünün çoğunu ülkesinde kadın mücadelesine vermiş ve bu yolda birçok yakınını kaybetmiş bir isim. Video serisinde ise hikayesini ve Taliban yönetimi aldınta kadın olmayı anlatyor. “Göçmenlerin yaşadığı sorunlar kazalar, kolluğun operasyonları gibi  gelişmeler dışında neredeyse bilinmiyordu. Göçmenlerin kendilerini anlatacağı bir zemin de neredeyse yoktu, onların yaşadığı sorunlarla bu yönlü ilgilenen kişi/kurum sayısı da oldukça az. Onlara ilişkin bilgiye erişim sorunu, göçmen gerçekliğini manipüle etmek isteyen çevrelerin elini güçlendiriyor ve onları daha çok büyük bir hedef haline getiriyor. Göçmen Kadınlar Anlatıyor platformunun çıkış fikri de tam olarak bu durumdu,” diyen Balı’nın bu belgesel serisini yapma nedeni “herkesin göçmenler hakkında konuştuğu bir ortamda onların sesi olmak” isteği. Kadın göçmenlerle yapılan videoların yönetmeni Şenol Balı

Trajedi de var cesaret hikayeleri de

YouTube’da yayınlanan ilk bölümde 10 yıl önce Suriye'deki savaştan kaçarak Van'a yerleşen Fatma Ana'nın hikayesi anlatılıyor. Yolda çocuğu donarak ölen ve eşi hipotermi geçiren bir Afgan kadının hikayesi de platformda paylaşıldı . Şimdiye kadar yedi bölümü yayınlanan video haberlerin ayda iki yeni bölüm ile bir yıl boyunca devam etmesi planlanıyor. Seride dramın hakim olduğu hikayelerin yanı sıra, kadınların mücadele ve direnme öykülerine de yer veriliyor. İranlı çevirmen Rosita'nın hikayesi ve Türkçe okuma-yazma öğrenmek için büyük mücadele veren Afgan Şukufe'nin hikayesi bu örnekler arasında. Göçmen kadınların zorluklarla baş etme yöntemleri hakkında Balı şunları söyledi: “Konuştuğumuz kadınların çoğunda büyük bir mücadele isteği ve ayakta durma iradesi söz konusu. Özellikle Afgan kadınların çoğu ailesindeki erkek bireyleri kaybetmiş durumda. Bu durum, çocuklarına bakmak için ayrıca yükler bindiriyor omuzlarına.” Ayrıca, “göçmenliğin soğuk gölgesinde de olsa ‘özgür olma’ hissiyatı onları en çok motive eden şey.”

Medya göçmenlerin sorunlarını duymuyor

Barınma, ekonomi, sağlık, eğitim, dil ve entegrasyon gibi konularda yaşanan problemler özellikle kadınlar için daha büyük sorunlar oluşturuyor. Buna rağmen Türkiye’de medya, göçmenlerin sorunlarını hafifletmek yerine, dil ve tutumlarıyla bu sorunları daha da büyütüyor. Balı: “Ana akım medya dışında, bağımsız medya platformları ve temsilcileri de bu duruma bilerek ya da bilmeyerek katkıda bulunabiliyor. Bu, 2021'de zirveye ulaşan Afgan göçü haberlerinde görülebilir” ifadesini kullandı. Türkiye'de kadın göçmenlere yönelik destek ve yardım programları da yeterli değil. “Geçici kabul işlemlerinin geç yapılması, üçüncü ülkeye geçiş talepleri için randevuların çok geç verilmesi şikâyet ettikleri konulardan” diyen Balı ayrıca, “Kentte göçmenlere ilişkin uyum ve istihdam alanlarında çalışan STK’lar olsa da kadınlar ya bunlardan bihaber ya da bunların yetersiz olduğu görüşünde” ifadelerini kullandı.

Göçmen kadınların güvenini kazanmak

Göçmen kadınlarla iletişim kurarken yaşadığı en büyük sorunun “güven meselesi” olduğunu söylüyor Balı: “Bu durum, uyumu ve entegrasyonu zorlaştırarak onları kendi sınırlarına hapsetmektedir. Bu sorunu aşmak için, kadınlarla daha önce bağlantılı oldukları ilişkiler üzerinden iletişim kurmaya çalışıyoruz. Ayrıca yüzlerinin gösterilmemesi ve isimlerinin açıklanmaması gibi taleplerle sık sık karşılaşıyoruz ve bunları genellikle olumlu karşılıyoruz.” Ayrıca, kadınların, röportaj sırasında yaşadıkları ihlalleri derinlemesine anlatmaktan kaçındığını gözlemleyen gazeteci, burada hem geleneksel kodlar hem de “anlatsam ne değişecek” yönündeki umutsuzluğun etkili olduğunu söyledi: “Yıllardır süren göçe rağmen Van'da göçmen karşıtı bir refleks gelişmemiş olmasına rağmen, kadınların konuşması durumunda görünür olacağı ve bunun da kendilerini 'bilinen' bir hedef haline getireceği, yaşadığımız başka bir zorluk oldu.”

Afganistan'dan gelenler sadece erkekler miydi? 

2021 yılında Taliban yönetiminin Afganistan'da kontrolü ele geçirmesinin ardından bu ülkeden birçok mülteci Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkeye geçiş yaptı. Balı, bu göç sırasında Türkiye’de medyaya yansıyan kaygıları hatırlattı: “'Neden sadece erkekler geliyor? Neden hepsi genç? İstila etmeye mi geldiler? Paramiliter güçlere hizmet mi edecekler?' şeklinde başlıklar kullanılıyordu. Bu kaygıları anlamakla beraber, durumun yansıtıldığı düzeyde olmadığını söylemek lazım. O dönem yoğunlukta genç erkeklerin gelmesinin birçok nedeni vardı.” Gazeteci, Afganistan-İran sınırı ve İran-Türkiye sınırının geçiş için zorlaştırılması, hâkimiyet kuran Taliban'ın öncelikli olarak genç erkekleri hedef alması gibi nedenlerin öne çıktığını anlatıyor: “Merkezi hükümete çalışan erkekler Taliban için hedef iken, diğerleri ise Taliban'a hizmet etmek için potansiyel askerler olarak görülüyordu. Bu iki durumda da erkekler daha çok kaçmak zorunda kalıyordu.” Buna ek olarak, ekonomisi çöken ülkeden çıkıp çalışmaya ve oradaki ailelerine para göndermeye çalışanların sayısının da oldukça fazla olduğunu hatırlatan Balı şunu söyledi: “Ayrıca, kadınların tanımadıkları erkeklerle aynı kafilede göç etmek istememeleri ve göçmen kaçakçılarının da bu duruma paralel olarak onları ayrı kafileler halinde hareket ettirmeleri başka bir nedendi.” “Ülkeleri aşan bir ağa sahip olan bu kaçakçılar için kadınlar, aynı zamanda hareket serbestiyetini yavaşlatıyordu. Bu yüzden, o dönemde kadınlar ve erkekler ayrı gruplarla göç edebiliyorlardı.” Türkiye'de yaşayan kadın göçmenlerin hikayelerini anlatan “Göçmen Kadınlar Anlatıyor” haber portalının içeriklerine YouTube, Twitter ve Instagram üzerinden erişilebilir.