Dernekler Yönetmeliğinde değişiklik: Süreler, denetimler ve risk analizleri

AV. FURKAN YAŞAR

“Dernekler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, 21 Ekim’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yönetmelik, elektronik ortamda yapılabilecek genel kurul ve yönetim kurulu toplantılarına, bildirim sürelerine, derneklerin risk analize göre kategorilendirilmesine ve denetimlere ilişkin değişikleri içeriyor.

1. Yayımlanan yönetmeliğe göre dernekler, genel kurul ve yönetim kurulu toplantılarını elektronik ortamda da yapabilecekler.  Genel kurul ve yönetim kurulu toplantılarını elektronik ortamda yapmayı tercih eden dernekler, toplantılarını, Bakanlık Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından uygun görülüp onaylanan elektronik sistemler üzerinden yapabilecekler. Bunun için ise genel kurul yapılmasına ilişkin alınan yönetim kurulu kararında ve genel kurulu ilanında genel kurulun hangi yöntem ile yapılacağının belirtilmesi gerekiyor. Elektronik ortamda yapılacak dernek, genel kurul veya yönetim kurulu toplantılarına katılacak üyeler, toplantının yapılacağı sisteme, güvenli elektronik imza veya iki faktörlü kimlik doğrulama sistemi kullanarak giriş yapabilecekler.
2. Şubelerin olağan genel kurul toplantılarını, mülki idare amirliğine ve genel merkezlerine bildirme yükümlülüğü için belirlenen otuz günlük süre kırk beş gün olarak değiştirildi.
3. Genel Kurul Sonuç Bildiriminin mülki idare amirliğine verilmesi için olağan veya olağanüstü genel kurul toplantılarını izleyen otuz günlük süre, kırk beş gün olarak değiştirildi.
4. Yönetmeliğin dördüncü bölüm başlığı, “Yurt dışından Yardım Alma” iken “Yurt Dışı Yardımlar” olarak değiştirildi.
5. Yönetmeliğin 18.maddesine getirilen yeni bir fıkra ile yurt dışına yapılacak yardımların, yapılmadan önce dernekler tarafından mülki idare amirliğine bildirmesi gerekecek. Bu bildirimler, Dernekler Bilgi Sistemi (DERBİS) üzerinden Dışişleri Bakanlığı ile paylaşılacak. Ayrıca, bildirimin yapılması afet veya acil durumun gerçekleştiği bir zamana denk gelirse bildirim, acil veya afet durumunun ortadan kalkmasından itibaren otuz gün içerisinde yapılabilecek. Belirli proje kapsamında farklı tarihlerde yapılan yardımlara ilişkin tek seferde yapılan yurt dışı bildirimi de geçerli kabul edilecek. Yurt dışına yapılacak 100.000 TL veya 10.000 Avro veya eşiti dövizi aşan nakdi yardımların bankalar ve diğer finans kuruluşları veya PTT A.Ş. aracılığıyla yapılması gerekecek. Finansal erişimin güç olduğu ülkelere yapılacak yardımlarda ise ilgili mevzuata göre nakit beyan formu ile gümrük idaresine beyanda bulunarak yapılabilecek. Bu şekilde beyanda bulunulduğu takdirde, ilgili beyan veriliş tarihinden itibaren en geç otuz gün içinde dernek tarafından mülki idare amirliğine bildirilecek. Yardım gerçekleştirildikten sonra faaliyet sonuç bildiriminin ise doksan gün içerisinde mülki idare amirliğine verilmesi gerekecek.
6. 19.maddeye eklenen fıkra uyarınca, yurt dışına yardım yapacak dernekler ve faaliyet izni verilen yabancı dernekler ile yabancı vakıflar ve kar amacı gütmeyen kuruluşların yardım yapmadan önce yönetmeliğin ekinde (Ek-4/C) belirtilen bildirimi, merkezin bulunduğu ildeki Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü birimine vermesi gerekecek.
7. Türkiye’de faaliyette veya işbirliğinde bulunabilecek yabancı vakıflar, Türkiye’deki faaliyetlerinde derneklerin tabi olduğu mevzuat hükümlerine tabi olacak.
8. Yıllık brüt gelirleri 500.000 Türk Lirasını aşan derneklerin bilanço esasına göre defter tutma yükümlülüğündeki değer, 1.500.000 Türk Lirası olarak değiştirildi. Buna göre, yıllık brüt gelirleri 1.500.000 Türk Lirasını aşan derneklerin bilanço esasına göre defter tutması gerekecek.
9. Yönetim kurulu kararı ile tespit edilen yönetim kurulu asıl üyeleri hariç dernek adına gelir tahsil edecek kişilere bir istisna daha getirildi. Buna göre, yönetim kurulu asıl üyeleri ve Kanunun 24.maddesine göre temsilci olarak görevlendirilenler hariç diğer kişilerin gelir tahsil yetkileri yönetim kurulu kararı ile belirlenecek.
10.  Dernek adlarında izne bağlı kelimelere yeni eklemeler yapıldı. Buna göre, “Şehit” ve “Gazi” kelimeleri Bakanlığın iznine tabi olacak.
11.  Dernek başkanı tarafından mülki idare amirliğine verilecek sandık yönergesinin bir suretinin genel kurul tarihinden sonra verilme süresi otuz günden kırk beş güne çıkarıldı.
12.  85.maddeye göre, dernek kütüğü “il dernekler müdürlüğü” yerine “il müdürlüğünde” tutulacak.
13.  Derneklerin yerleşim yerlerinde meydana gelen değişiklikleri ve dernek tüzüklerinde yapılan değişiklikleri mülki idare amirliğine bildirme süresi otuz günden kırk beş güne çıkarıldı. Ayrıca, Kanunun 23.maddesinde yer alan dernek üyeliklerinde meydana gelen değişikliklerin Üye Değişiklik Bildirimi (EK-27) ile birlikte derneğin merkezin bulunduğu ildeki Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü birimine bildirilmesi düzenlendi.
14.  96.maddeye eklenen fıkra uyarınca, Genel Müdürlük, dernek geçici yönetim kurulu başkanına veya dernek başkanına verilmek üzere sistemden üretilen kullanıcı kodu, parola ve şifrenin kısa mesaj veya diğer elektronik yollarla iletilmesini sağlayabilecek. Ayrıca, dernek başkanı, yönetim kurulu kararıyla görev alanlarıyla sınırlı olmak üzere derneğin idari ve mali işlemlerinden sorumlu kişilerine DERBİS giriş yetkisi verebilecek ve yetki verilmesi durumunda dernek başkanının sorumluluğu ortadan kalkmayacak.
15.  Yönetmeliğe getirilen ek maddeler uyarınca:

• Ek Madde 1’e göre: Dernek denetimleri, risk analizlerine göre yapılacak ve buna göre Genel Müdürlük tarafından derneklere yönelik suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadele kapsamında risk analizleri oluşturulacak. Yüksek ve orta risk grubunda yer alan dernekler için denetim programları hazırlanacak ve bu dernekler, İçişleri Bakanı veya mülki idare amiri tarafından atana kamu görevlileri ile denetlenecek. Düşük risk grubunda yer alan derneklerin mülki idare amirlerince denetlenmesi ise adli ve idari mercilerden gelen talepler veya diğer şikâyetler veya beyanname, bildirimler ve benzeri hususlar üzerinden yapılan değerlendirmeler sonucunda gerekli görülmesi halinde yapılacak. Yüksek, orta ve düşük risk grubuna giren derneklerin denetimi, Bakan tarafından İçişleri Bakanlığı mülkiye müfettişleri veya dernek denetçileri vasıtasıyla gerçekleştirilecek. Mülki idare amirleri tarafından yaptırılan denetimlerde, öncelikle Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü birimlerinde görevli olanlar olmak üzere, mülki idare amirliklerinde istihdam edilen kamu görevlilerinin görevlendirilmesi esas alınacak. Ancak, mülki idare amirince gerekli görülmesi halinde, diğer kurum ve kuruluşlardaki kamu görevlileri de derneklerin denetimlerinde görevlendirilebilecek. 
• Ek Madde 2’ye göre, mülki idare amirlerince yaptırılan denetimlere ilişkin diğer hususlar düzenlendi.
• Ek Madde 3’e göre: Genel Müdürlük tarafından dernekler için bulundukları risk düzeyleri ile orantılı bir şekilde eğitim programı ve çalıştaylar düzenlenmesi sağlanacak.
• Ek Madde 4’e göre bilirkişilik temel ilkeleri düzenlendi. 
• Ek Madde 5’e göre bilirkişilik görevlendirilmesi, raporu ve ücreti düzenlendi. 

Değerlendirme

Yönetmelikte bulunan bazı muğlak ifadeler, ileriye yönelik birtakım sorunlar yaratabilir. Nitekim, Ek Madde 1 ile getirilen düzenlemede yer alan denetim, açık bir hükme sahip değil. Örneğin, madde metninde, mülki idare amirince gerekli görülmesi halinde diğer kurum ve kuruluşlardaki kamu görevlilerin de dernek denetimlerinde görevlendirilebileceği yer almaktadır. Denetim gibi dernek faaliyetlerini doğrudan etkileyecek bir hususta denetimi gerçekleştirebilecek kişilerin açıkça belirtilmemesi ve “diğer” gibi muğlak bir ifade kullanılması ile profesyonel bir denetimden uzak olabilecek ve kötüye kullanılabilecek durumların önü açılmaktadır. Bununla birlikte aynı maddede düzenlenen hükme göre dernekler, yüksek, orta ve düşük risk grupları olarak kategorilendirilecektir. Buradaki problem ise bu risk gruplarının neye göre oluşturulacağının değişiklik kapsamında yer almamasıdır. Dolayısıyla bu durum, keyfiyetle sonuçlanabilecek nitelikte gözükmektedir.  Bunlar haricinde, özellikle, genel kurul ve yönetim kurulu toplantılarının yalnızca fiziki toplantılar ile sınırlı tutulmayıp, gelişen teknolojiye uyum sağlayarak elektronik ortamlarda da yapılabilecek olması, olumlu ve pratik bir düzenleme olmuştur.