SEÇİL TÜRKKAN
Arkeoloji ve Gazetecilik okudu. BirGün, Açık Radyo ve Teyit gibi mecralarda editör, muhabir, program yapımcısı, yazar olarak çalıştı. Açık Radyo’da Yasaklı Şehirlerden Sesler, Soma Nöbeti: Ay’ın 13’ü, akademisyen Bülent Şık’la birlikte Açık Sofra ve medya ve nefret söylemi temalı Balık Gözü isimli programları hazırladı. Diken, K24, Ot Dergi, Bir + Bir Ekspres, Newslab Turkey ve Kapsül’de yazıları yayımlandı. Medyapod adlı bağımsız podcast ağının kurucularından. Türkiye’yi eylemler üzerinden dinleyen podcast Devam Filmi’nin sunucu ve yapımcısı. İletişim Yayınları’ndan Mart ayında yayınlanan Seçim Güvenliği İçin Sandıkları Korumak’ın yazarı.
Yeni medyada da ana akımın eski ‘tek kişilik şov’ ve yorum ağırlıklı yayın alışkanlığı sürüyor. Bu, içerik üreticisi ile gazeteci arasındaki ayrımı daha da bulanıklaştırıyor.
Orman yangını sırasında sadece tam da orada bulunduğu için sonsuz sayıda canlı yayın açan Influencer’lar, Jahrein’in seçim süreci ve öncesindeki siyasi yorumlarıyla çok sayıda kişiyi etkiler hale gelmesi, Erlik isimli hesabın gerçekleri kendi anlatısına uygunca eğip büken belgeseller yayınlaması; mafya lideri Sedat Peker’in yayınladığı video serileri sırasında yayın açıp söylediklerini yorumlayan ‘gazeteci-yorumcu’ yayınları; ağırlıkla ana akım medyadan ayrılan veya işten çıkarılan, yani kabaca artık orada olmayan Cüneyt Özdemir, Nevşin Mengü, Fatih Altaylı, Murat Yetkin, Ünsal Ünlü gibi gazetecilerin kendi isimleriyle kurdukları müstakil kanallar….
Herkes kendi düzleminde ve meşrebince yayın yapıyor ve her yayın bir boşluğu dolduruyor. Ancak, içerik üreticilerini bir gazeteciyi izler gibi izlemek, kuşkusuz medya kuraklığından kaynaklanıyor. Bu durumda karşımıza bir sorun çıkıyor: İçerik üreticisi ile gazeteci nerede ayrılıyor? Aslına bakarsanız her iki grubun da bilgiyi aktarma ve dolayısıyla toplumu aydınlatma gibi görev ya da işlevleri bulunuyor. Ama burada dananın kuyruğu birbirlerinden ayrıldıkları yerde kopuyor.
İçerik üreticisi ile gazeteci: Kime denir?
Kuşkusuz YouTube üzerinde ismini saydığımız kanallarda habercilik yapılan, kamu yararı için haber üretilen, gözetilen, gündeme damgasını vuran işler çıkıyor ve bunlar gazeteciliğe katma değer sağlıyor, ancak, bu yayınlarda çoğu zaman kişisel fikir/yorum/gündemi yapılan haberler/gelişmeler üzerinden takip edip yorumlama yapılıyor. Bu bir tür içerik üretimine benziyor. İçerik üreticilerin gazeteci, gazeteciler de yer yer içerik üreticisi gibi davranıyor, bu iki meslek grubu arasındaki anlam ayrımı da silikleşebiliyor.
İçerik üreticisi dijital platformlarda video, ses, yazı, görsel türlerde içerik oluşturan ve paylaşan kişilere deniyor. Web siteleri, bloglar, YouTube, Instagram, TikTok, podcastler, sosyal medya hesapları ve diğer dijital platformlarda içerik paylaşarak geniş bir izleyici veya takipçi kitlesi oluşturabilirler. Gazetecilikte ise uyulması gereken belirli etik kurallar var. Gazeteci haberini toplarken saha çalışmaları ve röportajlar yapabilir, belgelere ulaşmak, bunun için gerekli ilişkileri kurmak, görgü tanıklarına ulaşmak gibi enstrümanları kullanabilir. Haberini topladıktan sonra ise uygun sunuş formuna getirir. Bu aşamada doğrulama da vardır. Gazeteci kamuoyu yararını gözettiği için doğrudan demokratik süreçlere katkıda bulunur. Tarafsızlık, objektiflik, güvenirlik, çıkar çatışmasından uzak durma gibi etik kurallarsa bu mesleğin çizgilerini belirler.
İçerik üreticisi gazeteci gibi kamuoyuna karşı sorumlu değildir. Dolayısıyla daha az haber, daha çok eğlence odaklı olabilir. Hem içerik üreticileri hem de gazeteciler hedef kitleye bilgi sağlama amacını taşır. İkisi de güncel konuları işleyerek izleyicilere bir perspektif sunmaya çalışır.
Farklılıklar
Gazeteciler kamuoyu yararı için habere dayalı, objektif ve doğrulama süreçlerini atlamadan bilgiyi paylaşan tarafta yer alır. Topluma güvenilir, doğru ve objektif bilgi sağlama amacı güder. Haber raporlama ve doğrulama süreçleri gazetecilerin temel görevidir. İçerik üreticileri ise daha geniş yelpazede eğlence, eğitim, kişisel görüş gibi içerikler üretebilir ancak, doğrulama ve kaynakları konusunda zorunlulukları yoktur. Yani, etik ve profesyonellik açısından gazetecilik daha sıkı kurallara tabi.
Örneğin içerik üreticileri bir ürünün tanıtımını yapabilir, yayınlarında doğrudan bu ürünlerin reklamlarına yer verebilirler. Ancak, bu durum söz konusu gazeteciler olduğunda soruna dönüşebilir. Gazeteci Nevşin Mengü’nün vitamin reklamı yaptığı günlerdeki tartışmalar bu konuya bir örnek. BBC’nin bu durumdaki yönergesi ise belli; haberciler ticari reklamlarda yer alamaz.
Doğrulama ve kaynaklar:
Gazetecilerse haberleri doğrulama ve güvenilir kaynaklardan bilgi toplama yükümlülüğündeler. Dolayısıyla ortaya çıkardıkları ya da sundukları haberlerin doğru, dengeli ve güvenilir olması gerekir.
Objektiflik:
İçerik üreticileri, genellikle kişisel görüşlerini veya duygusal tepkilerini içeriklerine yansıtırlar. Gazeteciler ise haberlerini objektif bir şekilde sunmak ile yükümlüdür. Taraflı veya önyargılı bir dil kullanmaktan kaçınırlar.
Sorumluluk:
İçerik üreticileri, kendi içeriklerinin sorumluluğunu taşır ancak genellikle daha az hukuki sorumlulukları vardır. Gazeteciler, kamuoyuna bilgi sunma görevi nedeniyle daha fazla hukuki ve etik sorumluluğa sahiptir.
Hız ve döngü süresi:
İçerik üreticileri, içeriklerini hızla üretip ve paylaşabilirler. Döngü süreleri daha kısa olabilir. Gazeteciler, haberlerini doğrulama ve kaynaklardan bilgi toplama süreçleri nedeniyle daha uzun zamana ihtiyaç duyar.
Mart 2023’te yayınlanan ve Nevşin Mengü ile Cüneyt Özdemir’in YouTube’tan yaptıkları yayınları merkeze alan bir araştırma makalesi izleyenlerin tercih nedenlerine odaklanıyor. Özdemir’in iktidarla birlikte muhalefeti de eleştiriyor olması, Mengü’nün ise haberleri doğrulayarak vermesi tercih nedeni sayılmış. Mengü’nün eski CHP Milletvekili Atilla Kart ile yaptığı ve YSK’nın mühürsüz oylar kabul ederken partinin sahne arkasında takındığı tavrı anlattığı yayın takdire şayandı.
Özdemir’in ise tartışmalı günlerde şimdi öldürülmüş olan Kıbrıslı kumarhane işletmecisi Halil Falyalı’yı bağladığı 2021 tarihli yayın aklıma ilk gelen etkileyici işlerinden.
Fatih Altaylı yorumları makul ve ufuk açıcı, ve yaptığı yan yayınlarla kanalını nispeten doyurucu bir noktaya çekmeyi başarıyor. Murat Yetkin bürokrasinin kalbi olan Ankara Gazeteciliği geleneğini yayınlarında da sürdürüyor, Ünsal Ünlü ise Ankara’dan yaptığı yayınlarında bir toplumsal hafızayı tutuyor.
Müstakil ana akımdan kopma gazetecilerin kanallarının var olması, ana akımdan çıkan isimlerin kendi medyalarını kurmaları ilham verici. Ancak yine de her birinin medyasını ağırlıklı olarak tek kişilik bir şov olarak dizayn etmesi, herhangi birinin bir diğeriyle görünen bir bağ kurmaması bir tür ‘rekabette’ oldukları hissi doğuruyor. Bu da yeni medyada ana akım medyaya has, eski kodlardan tam da kopulamadığına dair bir bağ olduğu izlenimini veriyor. Her bir yayın çok kıymetli olmakla birlikte, yeni bir haber vermeyip gündemde olanları yorumluyorsa, bu durum içerik üreticiliğinden nereden itibaren ayrıldığı hususunu gündeme getiriyor. Bütün bu yayınları “yorum gazeteciliği” başlığı altında birleştirmek bu derde çare olabilir, ancak yorum gazeteciliğinin de demokrasi için bir takım zararları var. Bütün bunlarla birlikte, bağımsız ya da alternatif medya kurumlarından kişilerin “tek kişilik bir şova kalkışmaması” ya da kalkışsa da sürdürmemesi bu konuyla ilgili düşünülebilecek başlıklardan biri.
Sızdırılan ve doğrulanmayan bir habere göre Jahrein’in 2021’de Twitch yayınlarından 364 bin 441 dolar kazandığı ortaya çıkmıştı. Tabii jahrein burada sadece bir örnek. Sosyal medya fenomeni içerik üreticisi Merve Taşkın ise aylık kazancının 100 bin dolar olduğunu yakın zamanda açıkladı..
Diğer yandan belki de bu sistemin bu haliyle devam etmesini sağlayan önemli faktörerden biri; Türkiye’de haber üretimine halkın destek olması kültürünün henüz yerleşmediği gerçeği. Oysa insanların başta bahsini ettiğimiz içerik üretimlerine para harcadıklarını biliyoruz. Sızdırılan ve doğrulanmayan bir habere göre Jahrein’in 2021’de Twitch yayınlarından 364 bin 441 dolar kazandığı ortaya çıkmıştı. Tabii jahrein burada sadece bir örnek. Sosyal medya fenomeni içerik üreticisi Merve Taşkın ise aylık kazancının 100 bin dolar olduğunu yakın zamanda açıkladı. Kuşkusuz gazetecilerle kıyaslanamaz, ama fikir vermesi açısından en azından bir kerteriz olabilir.
Bu açıdan düşününce yeni medyada haber üretme denemelerinin medya mensuplarının eski alışkanlıklarla yayın yapma nedenleri altında olası sponsor bağlantıları için kendi tanınırlıklarını kullanmaları da muhtemel. Yine de yorumculuk ötesinde bir yayıncılık mümkün mü, üzerine çalışmayı sürdürmek gerek.
Söylemek kolay yapmak zor kuşkusuz ama tekrar etmekte fayda var; Çeşitlilik ve bağımsızlık teşviki, medya monopolilerinin engelenmesi, ustalık ve eğitim, medya okuryazarlığı, şeffaflık, bağımsız medyanın desteklenmesi ve kuşkusuz demokrasi, gazeteciliğin içerik üreticisine dönüşmeden ayakta kalabilmesine yardım edecek.
İnternetle beraber içerik üreticileri ile gazeteciler arasındaki ayrım giderek belirsizleşse de izleyicilerin bu farkı gözden kaçırmaması mümkün değil. Belki de yeni medya tam da bu sebeple izleyicilerin de gerçekten yeni olan haberi talep etmesiyle mümkün olabilecek. Doğru bilgi aktarımı ve etik değerlerin korunması gazetecilerin kaliteli ve kamuoyunun haklarını koruyan bilgi üretimi de mümkün kılacak. Ancak eski kuralları yıkmayı denemek, gazetecilerin de aşabileceği bir eşik olabilir.
