Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 1 Temmuz 2023 tarihinde gerçekleştirdiği 953. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesini insan hakları örgütleri olarak Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) standartlarına riayet ederek gözlemledik ve yaşanan ihlalleri raporladık. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), Uluslararası Af Örgütü ve Hefıza Merkezi ile birlikte yürüttüğümüz bu ortak izleme çalışmasını, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürmeyi planlıyoruz.
Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’ndaki buluşmalarını ve bu buluşmalara yönelik engellemelerde ortaya çıkan hak ihlallerini dokuz haftadır gözlemleyen kurumlar, idari makamların Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Maside Ocak ve Gülseren Yoleri kararlarını uygulamamakta ısrarcı olduklarını ve kayıp yakınlarının maruz bırakıldıkları hak ihlallerinin kronik bir hal aldığını tespit etmiştir. Yetkililerin Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik tutumlarından kaynaklanan ihlaller, gözaltında kaybedilen yakınları için adalet talep eden Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın asli talebini görünmez kılmaktadır.
Bu duruma ek olarak 951. ve 952. haftalarda olduğu gibi 953. hafta buluşması da Beyoğlu Kaymakamlığı’nın doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik aldığı yasaklama kararı ile engellenmiştir.
Dahası, kayıp yakınları ve hak savunucularının yaklaşık 5 saat gözaltında tutulmalarına dayanak olarak gösterilen yasaklama kararı, Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya tarafından imzalanmıştır. Beyoğlu Kaymakamlığı’ndan Demirelli’nin 26 Haziran’da 12 günlük izne çıktığı ve Kaya’nın vekaleten yerine baktığı öğrenilmiştir. Ne var ki yasaklama kararında Kaya’nın vekaleten imza attığı Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te belirlendiği gibi belirtilmemiştir.
Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın İstiklal Caddesi’ne çıkmasına müsaade edilmedi
Yeşil Sol Parti (YSP) milletvekilleri Kezban Konukçu ve Ceylan Akça Cupolo’nun da eşlik ettiği Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın önü Meşrutiyet Caddesi’nde kesildi ve İstiklal Caddesi’ne çıkarak Galatasaray Meydanı’na yürümeleri engellendi. Bir grup kayıp yakını ve hak savunucusu ise farklı bir yönden meydana çıkmaya çalıştıkları için İstiklal Caddesi üzerinde gözaltına alındı.
“Yasaklama kararı” olduğu gerekçesiyle polis çemberine alınan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na tüm ısrarlarına rağmen yasaklama kararı gösterilmedi, yasaklama kararından gözaltı işleminden sonra düzenlenen “kimlik tespit tutanağı”nda da bahsedilmedi. Avukatlara ifade işlemleri öncesinde gösterilen “yasaklama kararı” bilahare incelendiğinde karara izinde olduğu öğrenilen Beyoğlu Kaymakamı Mustafa Demirelli yerine Şişli Kaymakamı Ahmet Gazi Kaya’nın imza attığı görüldü. Yönetmelik ile belirlenen usule aykırı olarak Kaya’nın Demirelli yerine “vekaleten” imza attığına dair herhangi bir ibare resmi yazışmada yer almadı.
“Dağılın” anonsu yapılmasına rağmen dağılmalarına imkan tanınmadan gözaltına alınan kayıp yakınları ve hak savunucuları, usule aykırı olarak düzenlenen yasaklama kararı gerekçe gösterilerek yaklaşık 5 saat gözaltında tutuldu, Galatasaray Meydanı’ndan uzak üç farklı hastaneden serbest bırakıldı.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) barışçıl toplantı ve gösteri hakkı düzenleme hakkının ihlal edildiğine dair Türkiye aleyhine verdiği kararların toplandığı dava grubuna 2007 yılında kesinleşen başvurusu ile ismini veren eski HDP milletvekili ve hak savunucusu Oya Ersoy kelepçelenerek gözaltına alındı, gözaltı aracına itilerek bindirildi.
Avukatlar gözaltına alınanlar ile emniyette yaptığı görüşmede 2 kişiye ters kelepçe, 7 kişiye düz kelepçe uygulaması yapıldığını, kelepçelerin sağlık muayenesine kadar açılmadığını, kollukta kelepçeleri açmak için makas ya da benzer bir aracın bulunmadığını, sıkı takılan kelepçelerin açılması sırasında bileklerinin zorlandığını öğrendi.
Aralarında yaşlı ve sağlık sorunları olan kişilerin de olduğu kayıp yakınları ve hak savunucularının önceki haftalarda olduğu gibi sıcak ve havasız gözaltı araçları ile sağlık kontrolüne götürüldükleri öğrenildi.
953. hafta buluşmasına yönelik yasaklama kararı, daha önceki haftalarda olduğu gibi Beyoğlu Kaymakamlığı web sitesinden kamuoyuyla paylaşılmadı.
Önceki haftalarda olduğu gibi 953. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesinde Galatasaray Meydanı çevresinde herhangi bir ilk yardım aracı bulundurulmadı.
Beyoğlu Kaymakamlığı’nın yasak kararına ilişkin ek notlar
Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde gerçekleştirdikleri 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmış ve polis engeliyle karşılaşarak gözaltına alınmıştı. Cumartesi Anneleri/İnsanları, 8 Nisan gününden bu yana geçen 11 hafta boyunca 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi günü barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya devam etti. Gözlemci kurumlar, 944. haftadan itibaren ortak gözlem yapmaya başladı.
Ortak gözlem yapılan süreçte, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararına rağmen gerçekleşen engellemelere dayanak olarak gösterilen yasaklama kararlarına ilişkin ek not ve değerlendirmelerimiz şu şekildedir:
947. Hafta’ya kadar İstanbul Valiliği veya Beyoğlu Kaymakamlığı’nın herhangi bir yasaklama kararı almadığı gözlemlendi.
Ancak, 947. Hafta’da gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 12 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer aldı.
948. Hafta ile 949. Hafta’larda ise gözaltı sonrasında kolluk tarafından tutulan kimlik tespit tutanağında Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı ifadesi yer alıyordu. 948. Hafta’da ifade işlemleri için gidilen Güvenlik Şube’de avukatlara “Beyoğlu Kaymakamlığı’nın 22 Mayıs 2023 tarihli toplantı ve gösteri yürüyüşü yasaklama kararı” olduğu belirtilerek bir yazı gösterildi. Bu yazının içeriğinde, Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü tarafından Beyoğlu Kaymakamlığı’ndan Taksim Meydanı ve çevresi ile İstiklal Caddesi üzerinde tüm toplanma, basın açıklaması ve benzeri etkinliklerin 15 gün süreyle yasaklanması talebinde bulunuyordu. Bu talebin Kaymakamlık tarafından kabul edildiğine dair ıslak imzalı bir onay bulunmuyordu.
950. Hafta buluşması ise “Avrupa’nın kulüpler bazında en prestijli organizasyonu olan 10 Haziran 2023 Cumartesi günü İstanbul’da düzenlenecek olan 2023 UEFA Şampiyonlar Ligi Finali” gerekçe gösterilerek Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından alınmış olan 1 günlük etkinlik yasaklama kararıyla engellendi.
951. Hafta ve 952. Hafta buluşmaları ise AYM kararlarından sonra ve bu kararlara rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik alınan bir günlük yasaklama kararları ile engellendi.
Hukuki durum
Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan ve Cumartesi Anneleri/İnsanları’ndan Maside Ocak Kışlakçı başvurusunda oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube Başkanı Gülseren Yoleri başvurusunda oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
Polis müdahalesine dayanak olan yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğini hatırlattı. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın yaklaşık yirmi dört yıl boyunca belirli zaman ve yerde barışçıl bir toplanma gerçekleştirdiğine dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine karar verdi. Ayrıca AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği” tespitinde bulundu.
