İmza, hafıza, deneyimli editörün süzgeci

Fatih Polat: Soğukkanlılık bu mesleğin can simididir

Son yıllarda kulis haberciliği başka bir şekil aldı. Şeffaflık bir yana WhataApp duyuruları, internet duyurularının ötesinde bilgi verilmiyor. Kararların tek elde toplandığı, Meclis’in önemini yitirdiği bir dönemde kulis haberciliği altında gazetecileri manipüle etmeye çalışanlar da çoğaldı. Haliyle gazeteci eğer bu tuzağa düşerse skandal haberlere, operasyonel haberlere imza atabiliyor.  Üstelik bu sorun sadece iktidarda değil muhalefet kanadında da görülüyor. 

Görüştüğümüz tüm isimler kendi muhabirlerinin yaptığı kulis haberlerine daha sıcak baktıklarına işaret ediyor ve buradaki güven ve teyit ilişkisine dikkat çekiyor. Fatih Polat, bir kulis bilgisinin, o bilgiyi gazeteciye veren kişinin bir konunun aydınlanması veya olumsuz bir eylemle ilgili sorumluların yargılanması gibi samimi bir duygudan da kaynaklanabileceğini, bir siyasal rakibi yıpratma,  bir kurumda rakip gördüğü kişi veya kişileri tasfiye etme gibi bir amaçtan da kaynaklanabileceğine dikkat çekiyor. Tam da bu noktada öncelikle kendi muhabir ve yazarların kulis bilgilerini kullanmayı tercih ettiklerini ifade eden Polat şöyle diyor:  

“Bu durumda bile çok önemli bir meselede o kulisin belli boşluklar taşıdığını izlenimine sahipsek mutlaka ‘iddia’ diye veririz. Boşluklar ciddi boyutta ise kullanmayıp fikri takip yoluyla o bilginin olgunlaşmasını beklemek en doğrusudur. Varsın bir başkası boşluklu haliyle haberi ‘patlatsın’. Basın tarihi çok güvenilir olduğu düşülen gazetecilerin, heyecanla ve farfarayla yansıttığı birçok kulis haberinden sonra fena halde mahcup olduğuna tanıktır. Kopyala yapıştır, sonunu da ‘iddia edildi’yi ekle gitsin. İnternet ortamında dönüyor mu, tıklanıp paylaşıyor mu, ona bak, anlayışı ciddi bir mesleki yozlaşmayı ifade eder. ‘İddia edildi’ ifadesi sizi her durumda kurtaramaz. En ileri düzeyde teyit ve mantık muhakemesiyle soğukkanlılık bu mesleğin can simididir.”

'Yalanlama biçimi de bazen haberi doğruluyor'

Barış Avşar iki kritere dikkat çekiyor: İmza ve gazete hafızası. Aslında birbiriyle bağlantılı bu iki kritere dikkat ederek haberi girmeye karar veriyorlar. Avşar şöyle anlatıyor: 

“Görünmez kuralımız imzanın kime ait olduğu. Medyayla biraz ilgiliysen bu nokta seni ikna edebilir. Geçmişte çok önemli haberini almışızdır, yalan çıkmamıştır. Yazı işlerinin hafızası burada devreye giriyor. Bütün haberler, isimler aslında gazetenin hafızasında saklanıyor. Bu bizim için önemli koşul. Bunun yanında elbette kendi muhabirimizin yaptığına bakarız ki o da kuralımızdır. Kendisi zaten haberi yazmadan evvel birkaç kaynaktan teyit eder. PR mi yapıyor, mevcut durumu mu aktarıyor? Bu soruların yanıtını alamak ve farklı kanallardan doğrulamak mümkün. 

Zaten yazı işleri kendi aralarında da bir haberi paslaşıyor, değerlendirme yapıyor. Kaldı ki bazı isimleri hiç almıyoruz. Geçmiş deneyimler ışığında yazısını, haberine almama kararımız olan isimler var. Bu da gazete yazı işlerinin hafızası demek zaten. 

Barış Avşar, “Teyit edildiği halde, bir kulis haber yalanlandığı zaman, o haber ya da gazeteciye karşı tavrınız ne oluyor” sorusunu şöyle yanıtlıyor: 

“Gazetecinin orada olması önemli. Fiziken temas halinde orada olmasından bahsetmiyorum. Haberin paslanacağı isim olmasından bahsediyorum Burada da yine imza ve gazete hafızası devreye giriyor. Ayrıca yalanlamalar da bazen haberi doğruluyor. Bu dikkatli okuyucunun da gözünden kaçmaz. Çok kez yaşadık.”

'Tecrubeli editörlere emanet ediyoruz'

Özgür Topuz hem mesafenin önemine hem de yazı işlerinde tecrübeli editör olmasının önemine dikkat çekiyor. Topuz her haberde olması gereken temel unsurların yanı sıra kulis haberlere daha kuşkucu yaklaşmanın zorunlu olduğunu söylüyor.  Topuz şöyle diyor:  

“Bu tür haberler 'gizli' tutulan kaynaklara dayandığı için, burada önce muhabire güvenmek sonra da muhabirin kaynaklarına dair güveni önem kazanıyor. Bunların yanı sıra, kulis haber olarak gelen metnin, dedikodu, duyum veya spekülasyondan farkına dair bir muhakeme yapıyoruz. Haberde olması gereken unsurların varlığına ikna isek bile kulis bilgisini doğrulatmaya çalışıyoruz. Bu arzu ve bahsettiğimiz süzgeç mekanizması, kulis haber kendi muhabirimizden değilse daha güçlü olmak durumunda. Başka mecralardaki kulis haberleri çoğu zaman iddia boyutuyla görmeyi tercih ediyoruz. Kamu yararı ilkesi de bu tür haberlerde azami dikkat gerektiriyor. Zira, kulis alınan kişi veya kurumlar kendi durumlarına dair bir avantaj, başkalarına dair dezavantaj ve manipülasyon yaratma amacı taşıyor olabilir. Tüm bu saydıklarımdan da anlaşılacağı üzere, bu türden haberleri tecrübeli editörlere emanet etmeyi tercih ediyoruz.”

'Editöryal şüphe mekanizmasını çalıştırmak gerekiyor'

Kulis haberciliğinde büyük bir rekabetin ve hızın yarıştığı internet medyası ile yer yer daha sakin işleyen basılı gazete arasında da bir fark olduğuna dikkat çeken Bilge o farkı şöyle anlatıyor:

 “Kulis haberleri özellikle dijital yayınlarda oldukça yaygın hale geldi. Basılı gazetedeyken kulis haberleri daha çok kendi muhabirimiz ya da yazarımızdan gelirdi. Editöryal bir süzgeçten geçtikten sonra imzalı olarak yayınlanırdık. Şimdi basılı gazetede veya dijital medyada, hatta sosyal medyada kulis olarak sunulan bir bilgi veya haber aynı gün ve neredeyse yazıldığı şekliyle birçok mecrada yer alıyor.  Tabii ‘tık’ kaygısı ve gündemin gerisinde kalmama gibi endişeler oluyor yazı işlerinde. Fakat kulis haber enflasyonun bu kadar yüksek olduğu bir durumda editöryal şüphe mekanizmasını daha sık çalıştırmak gerekiyor.

Kulis olarak verilen birçok bilgi aslında ‘bir telefonla teyit edilebilecek ya da yalanlanabilecek’ nitelikte oluyor. Sonuçta o gazete bunun sorumluluğu almış olabilir ama sen ayrı bir mecrasın ve bu kulisin doğruluğunu araştırabilirsin.

Bu durumda kulis bilgisinin kendisi habere dönüştürülebilir. Ya da kimi zaman açık kaynaklardan bile yalanlanabilecek bilgiler olabilir. Bunlar yayınların kendi iç dinamikleriyle yapabileceği şeyler.”

Demet Bilge Erkasap, “dedikodu” ya da “bir taraf lehine sızdırıldığı” belli olan haberlere daha şüpheyle yaklaşmak gerektiğini ifade ederek, bu tür sızdırılmış haberleri yayına almamak gerektiğini düşünüyor. 

Yazı işleri üyelerinin en dikkat çektiği nokta “imza.”  Bilge bu konuyu da şöyle açıyor: “Yazdığı kulisler güvenilir olan, kulis bilgilerini aldığı yerlerde görev yaptığı bilinen ve yalanlanmayan meslektaşlar var. Bu da yine bir süzgeçten geçirilerek, kaynak belirtilerek ve aktif link verilerek alınabilir… Ama yine de editörün bu kulis habere, o güne kadar konuyla ilgili olan bitenleri eklemesi tamamlayıcı olur. Yani ‘Bu kulis bilgisi kamuoyuna neden veriliyor’ sorusunun bir yanıtı da haberde olmalı.”