HAYRİ DEMİR
Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’na, son 13 yılda 44 bin 925 ihlal başvurusu yapıldı. Ancak Komisyon bunlardan sadece 27 ile ilgili suç duyurusunda bulundu. Cezaevleri ile adil yargılanma hakkı ihlalleri ilk sıralarda.
TBMM bünyesinde hak ihlallerinin çözümüne katkı sunmak ve hakların korunmasına dair politikalar geliştirmek amacıyla kurulan Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun verileri Türkiye’de yoğun hak ihlallerinin yaşandığını resmi rakamlarla gözler önüne serdi. 1990 yılında kurulan komisyona son 13 yılda yaşanan ihlallerle ilgili toplamda 44 bin 925 ayrı başvuru yapıldı.
Meclis Başkanvekili Bekir Bozdağ’ın Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Kocaeli Milletvekili ve komisyon üyesi Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun soru önergesine verdiği yanıta göre, Haziran 2011’den bu yana başvuruların giderek arttı.
Cezaevlerindeki ihlaller birinci sırada
Cezaevleri başvuruların ilk sırasında yer aldı. Bozdağ’ın verdiği bilgilere göre, Meclis’in çalıştığı beş yasama dönemini kapsayan Haziran 2011’den Haziran 2023’e kadar cezaevlerine ilişkin 16 bin 317 başvuru yapıldı. Cezaevlerinde yaşanan hak ihlallerine dair Meclis’in 28’inci döneminin başladığı Haziran 2023’ten sonraki verilerin eklenmediği görüldü.
Adil yargılanma hakkı ihlalleri ise 6 bin 406 başvuru ile ikinci sırada yer aldı. İşkence ve kötü muamele yasağı ile ilgili bin 554 başvuru yapılırken, basın ve ifade özgürlüğüyle ilgili 92 başvuru yapıldı.
Başvurular 2015 sonrası katlandı
2015 sonrası başvurularda büyük artış yaşandı. 2011-2015 aralığında 8 bin 524 başvuru yapılırken, Kasım 2015 ile Mayıs 2018 aralığında 16 bin 230 başvuru yapıldı. Temmuz 2018-Haziran 2023 döneminde ise 15 bin 383 başvuru yapıldı. Haziran 2023’ten bu yana ise 4 bin 36 başvuru oldu.
Etkisiz Komisyon eleştirisi
Komisyonun bu yoğun başvurulara rağmen etkisiz kaldığı belirtiliyor. Son 13 yılda 44 binin üzerinde başvurudan sadece 27 suç duyurusunda bulunulması, komisyonun görevini yerine getirmediği eleştirilerine neden oldu.
Komisyon gelen başvurularla ilgili, başta cezaevleri olmak üzere, yerinde inceleme yetkisine sahip. Ancak, yerinde inceleme talebinin yer aldığı başvurularda da yeteri düzeyde yerinde inceleme yapılmadı. Son 13 yılda 987 yerinde inceleme talebi yapılırken, Komisyon sadece 178 yerinde inceleme yapıldı. Bu incelemelerin 137’si cezaevleriyle ilgili alt komisyon tarafından gerçekleştirildi.
Komisyonun etkinliğini ölçmeye dönük araştırma yapılmamış!
Komisyon üyesi olan DEM Parti Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu soru önergesinde, “Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun, ihlalleri önleme ve ihlallere müdahale konusunda etkili bir komisyon olup olmadığıyla ilgili bir araştırma yapılmış mıdır?” sorusunu da yöneltti.
Meclis Başkanvekili Bozdağ imzasıyla verilen yanıtta, bu konuda herhangi bir araştırmanın yapılmadığı da aktarıldı: “Komisyonun etkinliğini ölçmeye dönük bir araştırma hiçbir yasama döneminde yapılmamıştır. Komisyon, Türkiye’nin insan hakları uygulamalarının taraf olduğu uluslararası antlaşmalara, Anayasa ve kanunlara uygunluğu incelemek amacıyla yaptığı araştırmaları ve uygulamalara dair iyileştirme ve çözüm önerme görevini yazdığı raporlarla ortaya koymakta olup, komisyon raporları ilgili kurum ve kuruluşlara gönderilmekte, ayrıca bu raporlar kamuoyuna açıklanmaktadır.”
‘İnsan haklarını örtbas etme komisyonuna dönüştü’
Komisyona dair bu tabloyu değerlendiren DEM Partili Gergerlioğlu, insan haklarını incelemek ve korumak amacıyla kurulan komisyonun “Meclis insan haklarını örtbas etme komisyonuna dönüştüğünü” söyledi.
MLSA’ya konuşan Gergerlioğlu, her dönem artan başvurulara dikkat çekerek, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bu tablo oldukça üzücü. Çünkü İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu iddiaların doğrulandığına dair bir araştırma yapmamış. Binlerce başvuru gelmiş ancak cevaplarda görüldüğü gibi iddiaların doğruluğuna dair tek bir, binlerce başvuru arasında tek bir bulgu bile yok. Ayrıca İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu'nun etraflı görevleri arasında yer alan suç duyurusunda bulunma yetkisinin de son iki dönemdir hiç kullanılmadığını görüyoruz. Bu komisyon niye kuruldu o zaman? Binlerce başvuru var, insan hakları ihlalleri iddiaların doğrulanmasıyla ilgili tek bir bulgu ve cevap yok. ‘İnsan hakları ihlali saptadık’ şeklinde bir cevap yok ki binlerce iddia arasında bazılarında insan hakları ihlali saptanmayabilir ama on binlerce iddia arasında tek bir iddianın saptanmaması normal mi? Tek bir suç duyurusunun kaç yıldır yapılmaması normal mi? Dostlar alışverişte görsün niyeti ile komisyon kurulmaz ve yürütülmez.”
‘Yerinde tespit açısından cezaevi ziyaretleri dahi az’
Komisyonun atıl bir duruma bırakıldığını ve etkili bir çalışma yapmadığını belirten Gergerlioğlu, “Yine en yoğun başvuruların yapıldığı cezaevleriyle ilgili yerinde tespitler anlamında da çok yetersiz cezaevi ziyaretleri olduğu gözleniyor. Binlerce başvurunun yapıldığı cezaevleriyle ilgili bu denli az ziyaretlerin olması da ayrıca dikkat çekicidir” ifadelerini kullandı.
‘Komisyon ihlalleri yeterince inceleyememektedir’
Gergerlioğlu, değerlendirmesini şöyle sürdürdü: “Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu adı altında kurulan bir komisyonun Meclis insan haklarını örtbas etme komisyonuna dönüştüğü görülüyor. AK Parti ve MHP'li üyelerin çoğunluğu elde ettikleri ve oylamaları bu şekilde etkiledikleri bir komisyonun insan hakları ihlallerini yeterince inceleyemediği ortaya çıkmış durumda. İstatistikler oldukça üzücü bir durumu gösteriyor. Bu sadece başvurucular açısından değil 85 milyon tüm ülkenin vatandaşları açısından üzücü bir durumdur. Çünkü birçok masrafı olan birçok ödeneği olan, bu komisyonun başvurular konusunda bu denli etkisiz isteksiz yetersiz olması son derece dikkat çekici.”
